Kết thúc Tây Du Ký, thầy trò Đường Tăng cuối cùng cũng đến được Linh Sơn, thỉnh được chân kinh và chứng quả. Nhưng ý nghĩa sâu xa hơn của đoạn kết không nằm ở thành công bên ngoài, mà ở thông điệp mà tác phẩm gửi gắm: mọi chúng sinh đều có Phật tánh, và giác ngộ là khả năng tiềm ẩn trong mỗi con người. Đây chính là lý ẩn tối hậu, là mạch nguồn tinh thần bao trùm toàn bộ tác phẩm.
Phật giáo khẳng định: tất cả chúng sinh đều có Phật tánh – hạt giống giác ngộ vốn sẵn trong tâm. Tham, sân, si chỉ là lớp mây che, không phải bản chất thật. Khi mây tan, mặt trời Phật tánh tự nhiên hiển lộ.
Tây Du Ký khéo léo diễn đạt tư tưởng này: ngay cả những nhân vật dường như thấp hèn, đầy tội lỗi như Trư Bát Giới hay Sa Tăng, cuối cùng vẫn được chứng quả. Điều đó khẳng định: không ai bị loại trừ khỏi con đường giác ngộ.
Trong suốt hành trình, thầy trò đối diện hàng trăm yêu ma quái quỷ. Nhưng điều thú vị là nhiều yêu quái sau khi bị khuất phục lại được giải thoát hoặc trở về với cõi Phật – Đạo – Tiên.
Ẩn dụ ở đây là: những vọng niệm, phiền não trong tâm không phải để bị tiêu diệt, mà để được nhận diện, thuần hóa, và chuyển hóa thành năng lượng giác ngộ. Chính vì vậy, Tây Du Ký không tô đậm sự hủy diệt, mà nhấn mạnh sự cảm hóa.
Thỉnh kinh không phải để lấy sách bên ngoài, mà là để "lấy kinh" trong chính tâm mình. Toàn bộ 81 kiếp nạn là quá trình gột rửa tập khí, buông bỏ bản ngã, và dần dần hiển lộ Phật tánh sẵn có.
Đường Tăng giữ giới thanh tịnh, mở ra nền tảng.
Sa Tăng kiên nhẫn chịu đựng, nuôi dưỡng định lực.
Ngộ Không trí tuệ sáng suốt, hàng phục vô minh.
Bát Giới phàm tục nhưng chân thành, cho thấy ngay cả bản tính tham dục cũng có thể trở thành một phần của giác ngộ.
Cuối cùng, cả bốn đều chứng quả, minh chứng rằng Phật tánh không chỉ thuộc về những bậc thánh hiền, mà ngay cả phàm phu cũng có thể đạt được nếu kiên trì tu tập.
Khi thỉnh được chân kinh, thầy trò không trở thành những con người khác, mà trở về với bản thể thanh tịnh vốn sẵn trong họ. Đây là thông điệp quan trọng: giác ngộ không phải là đạt được một cái gì mới, mà là trở về với chính mình, sống đúng với Phật tánh sẵn có.
Điều này giúp ta hiểu rằng: không cần đi xa xôi tìm cầu, không cần mong đợi một phép màu bên ngoài. Mỗi người, nếu biết quay về nội tâm, giữ giới, nuôi định, khai tuệ, đều có thể hiển lộ Phật tánh của chính mình.
Trong đời sống hiện đại, khi con người bị cuốn vào nhịp sống nhanh, chạy theo thành công, danh vọng, rất dễ quên mất Phật tánh vốn có. Tây Du Ký nhắc nhở rằng:
Đằng sau mọi phức tạp, trong sâu thẳm, ai cũng có hạt giống giác ngộ.
Dù nhiều lỗi lầm, nhiều tham dục, ta vẫn có khả năng chuyển hóa.
Giác ngộ không phải đi tìm một điều gì xa vời, mà là tháo gỡ những lớp che mờ để Phật tánh tự tỏa sáng.
Thông điệp cuối cùng của Tây Du Ký chính là khẳng định về Phật tánh phổ quát. Hành trình thỉnh kinh là hành trình khai mở và khơi dậy Phật tánh ấy. Đường Tăng, Ngộ Không, Bát Giới, Sa Tăng không phải những nhân vật xa lạ, mà là chính những phần trong mỗi chúng ta.
Khi biết nhận diện và chuyển hóa, ta cũng sẽ tìm thấy Linh Sơn trong lòng mình. Và khi ấy, chân kinh không còn ở đâu xa: nó chính là Phật tánh sáng ngời trong tâm mỗi người.